پتانسیل داخلی برای سودزایی زغالی‏‏‌ها

به گزارش می‌متالز، در حالی آمار‌ها نشان می‌دهد سال گذشته در مجموع ۷/ ۱ میلیون تن کنسانتره زغال‌سنگ در ایران تولید شده است که بزرگ‌ترین مشتری این محصول یعنی شرکت ذوب‌آهن به طور متوسط سالانه حدود ۱/ ۵ میلیون تن کنسانتره زغال‌سنگ کک‌شو مصرف می‌کند که با توجه به حجم تولید کشور، کسری آن را از خارج وارد می‌کند. این مهم می‌تواند مهم‌ترین انگیزه برای رشد تولیدات شرکت‌های زغال‌سنگی و در نتیجه افزایش سودآوری آن‌ها باشد. زغال‌سنگ یک سنگ رسوبی مشکی یا قهوه‌ای مایل به سیاه است که ماده اصلی آن عمدتا کربن با مقادیر متغیر عناصر دیگر نظیر هیدروژن، گوگرد، اکسیژن و نیتروژن است. زغال‌سنگ زمانی تشکیل می‌شود که مواد گیاهی مرده به زغال‌سنگ نارس تبدیل شده و در اثر میلیون‌ها سال حرارت و فشار دفن عمیق به زغال‌سنگ تبدیل شوند. این محصول در درجه اول به عنوان سوخت استفاده می‌شود که البته استفاده از آن تا انقلاب صنعتی محدود بود. با اختراع موتور بخار مصرف زغال‌سنگ افزایش یافت. زغال‌سنگ انواع مختلفی دارد، اما کاربردی‌ترین آن دو نوع «زغال‌سنگ حرارتی» و «زغال‌سنگ کک‌شو» است. زغال‌سنگ کک‌شو طی فرآیند کربونیزاسیون به کک تبدیل و به عنوان یکی از اصلی‌ترین نهاده‌های بی‌بدیل برای تولید فولاد استفاده می‌شود. زغال‌سنگ حرارتی نیز برای تولید انرژی جهت صنایع مختلف به‌خصوص سیمان و برق استفاده می‌شود. زغال‌سنگ سوخت مهمی است، زیرا حدود یک‌چهارم انرژی اولیه و دوپنجم برق جهان را تامین می‌کند. عمده مصرف زغال‌سنگ به صورت کک (متالورژیکی) برای تولید فولاد به روش کوره بلند است.

میزان تولید زغال‌سنگ در دنیا

بر اساس داده‌های آماری سایت بین‌المللی بی‌پی (BP) از کل تولید زغال‌سنگ دنیا در سال میلادی ۲۰۲۰، هشت کشور چین، هند، اندونزی، آمریکا، استرالیا، روسیه، آفریقای جنوبی و قزاقستان به ترتیب بیشترین میزان را به خود اختصاص داد‌ه‌اند. چین که در تولید زغال‌سنگ در صدر جدول رتبه‌بندی قرار دارد، در سال ۲۰۲۰ معادل ۳۹۰۲ میلیون تن زغال‌سنگ تولید کرده است. بر اساس داده‌های آماری از لحاظ منطقه‌ای نیز قاره آسیا بیشترین میزان تولید زغال‌سنگ را به خود اختصاص داده است. این در حالی است که سال ۲۰۲۰ میلادی کشور‌های آسیایی ۵۸۷۹ میلیون تن زغال‌سنگ تولید کرده‌اند که ۶۶ درصد تولیدات آسیا متعلق به چین است. پس از آن آمریکای شمالی با تولید ۸/ ۵۳۰ میلیون تن زغال‌سنگ، رتبه دوم را به خود اختصاص داده و کشور‌های مستقل همسود (CIS) با تولید ۸/ ۵۲۴ میلیون تن زغال‌سنگ رتبه سوم را از آن خود کردند. در سال ۲۰۲۰ کل تولید زغال‌سنگ در جهان ۶/ ۷۷۴۱ میلیون تن بوده است، در حالی که در سال ۲۰۱۹ کل میزان تولید زغال‌سنگ در دنیا ۴/ ۸۱۳۳ میلیون تن بوده که کاهش ۸/ ۴ درصدی را نشان می‌دهد. شیوع ویروس کرونا بزرگ‌ترین آسیب را به اقتصاد جهانی وارد کرد که این امر منجر به کاهش تولید و البته افت تقاضا برای فولاد و در نهایت زغال‌سنگ شد.

میزان تولید زغال‌سنگ در ایران

ایران از نظر ذخایر زغال‌سنگ در حد متوسط جهانی است به طوری که ذخایر زمین‌شناسی زغال‌سنگ در ایران حدود ۱۴ میلیارد تن و ذخایر قطعی حدود ۲/ ۱ میلیارد تن برآورد شده است. بر اساس آمار‌های در دست سال گذشته ۷/ ۳ میلیون تن زغال‌سنگ در ایران تولید شده و میزان تولید کنسانتره زغال‌سنگ در این سال یک‌میلیون و ۷۴۴ هزار تن بوده است. بزرگ‌ترین مصرف‌کننده زغال‌سنگ کک‌شو در ایران، شرکت ذوب‌آهن اصفهان است و آمار‌ها نشان می‌دهد این شرکت به طور متوسط سالانه حدود ۱/ ۵ میلیون تن کنسانتره زغال‌سنگ کک‌شو مصرف می‌کند که با توجه به حجم تولیدی کشور (۷/ ۱ میلیون تن در سال) کسری آن از خارج تامین می‌شود.

نحوه قیمت‌گذاری زغال‌سنگ در ایران

از سال ۹۷ تاکنون قیمت پایه کنسانتره زغال‌سنگ برمبنای ۵/ ۲۶ درصد قیمت شمش فولاد خوزستان در بورس کالا تعیین می‌شود. بسیاری از تولیدکنندگان زغال‌سنگ نسبت به این شیوه قیمت‌گذاری اعتراض دارند و معتقدند بهای زغال‌سنگ تولید شده در ایران بسیار با قیمت‌های بین‌المللی فاصله دارد. البته فولادسازان معتقدند از آنجا که کیفیت محصولات داخلی بسیار پایین‌تر از نمونه خارجی است، افزایش بها برای آنان صرفه اقتصادی ندارد. بر اساس اعلام انجمن زغال‌سنگ ایران متوسط نرخ هر تن شمش فولاد خوزستان طی ماه مرداد سال‌جاری، ۱۴۲میلیون و ۶۰۹هزار ریال بوده که بر اساس آن نرخ هر تن کنسانتره زغال‌سنگ ۳۷میلیون و ۷۹۱هزار و ۳۸۵ریال تعیین شده است. این در حالی است که نرخ پایه قبلی زغال‌سنگ کنسانتره ۶میلیون و ۱۲۰هزار ریال بود. از طرفی در هفته‌های گذشته نرخ زغال‌سنگ جهانی به بالاترین سطح تاریخ خود (۳۶۲ دلار) رسیده است.

ریسک‌های صنعت

قیمت‌گذاری زغال‌سنگ: همان‌طور که گفته شد نحوه قیمت‌گذاری زغال‌سنگ در ایران بر اساس فرمول ذکرشده خوشایند تولیدکنندگان نبوده و همواره منجر به اعتراض آنان شده است. در این بین نبود روشی شفاف برای تعیین قیمت زغال‌سنگ به عنوان یک چالش برای این صنعت مطرح است. عدم‌امکان ورود زغال‌سنگ به بورس کالا، عموما اختلاف‌نظرات زیادی در قیمت‌گذاری این ماده معدنی ایجاد کرده است.

انحصار خریدار محصول: بزرگ‌ترین مصرف‌کننده زغال‌سنگ کک‌شو در ایران، شرکت ذوب‌آهن اصفهان است. این امر همواره ریسک از دست دادن مشتری را برای زغال‌سنگی‌ها به دنبال دارد و به همین منظور فضای رقابتی در این عرصه بسیار کمتر است. از طرفی بر اساس گفته‌ها با توجه به اوضاع بد اقتصادی، پرداخت‌ها گاه با یک سال تاخیر انجام می‌شود.

ریسک نقدینگی: نیاز شرکت‌ها به نقدینگی جهت تامین به موقع هزینه‌های عملیات و مخارج پیشبرد طرح‌ها همواره به عنوان یک چالش برای شرکت‌ها مطرح شده است.

تحریم‌ها و نرخ ارز: اثرات سوئی که تحریم‌ها بر اقتصاد ایران و صنایع دارد، اجتناب‌ناپذیر است. در این صنعت نیز تحریم‌ها با ایجاد محدودیت در واردات زغال‌سنگ، ماشین‌آلات و دستگاه‌های پیشرفته چالش‌هایی را برای تولیدکنندگان ایجاد کرده است. از طرفی با توجه به اینکه قیمت‌گذاری زغال‌سنگ بر اساس شمش فولاد است، بهای ارز نیز اهمیت پیدا می‌کند.

نبود تکنولوژی و ماشین‌آلات پیشرفته: با توجه به اینکه ایران حدود یک درصد ذخایر زغال‌سنگ دنیا را به خود اختصاص داده است، با این حال هزینه‌های بالای استخراج معادن و استفاده از تکنولوژی و ماشین‌آلات سنتی همواره چالش‌هایی را برای زغال‌سنگی‌ها ایجاد کرده است. از طرفی کیفیت زغال‌سنگ تولید شده در ایران در مقایسه با نمونه‌های تولیدشده در کشور‌های مطرح بسیار پایین‌تر است.

مشکلات زیست‌محیطی: از آنجا که این روز‌ها به دلیل مشکلات زیست‌محیطی بخش صنعت و معدن درتقابل با طرفداران محیط‌زیست قرارگرفته و با توجه به اینکه گاز طبیعی این روز‌ها مطلوبیت بیشتری از نظر فولادساز‌ها در دنیا دارد، این امر بر چشم‌انداز تقاضا برای زغال‌سنگ که دومین منبع مهم انرژی است، اثرگذار خواهد بود.

پاندمی کرونا: شیوع ویروس کرونا اقتصاد دنیا را به چالش کشیده و به دلیل وابستگی زغال‌سنگ به میزان تقاضا برای فولاد، با کاهش تولید فولاد، تقاضا برای زغال‌سنگ نیز کاهش یافته است. هرچند بسیاری از موسسات بین‌المللی با توجه به پیدایش واکسن کرونا و تسریع در واکسیناسیون در سراسر دنیا چشم انداز روشنی را برای فولاد و زغال‌سنگ متصورند، اما ویروس کرونا از نظر ریسک ابتلای نیرو‌های انسانی نیز برای بنگاه‌های اقتصادی نیز حائز اهمیت است.

زغال‌سنگی‌های بورس

در حال حاضر ۴ نماد تولیدکننده زغال‌سنگ («کزغال»، «کطبس»، «کشرق» و «کپرور») در بورس فعالیت دارند که عمده تولیدات زغال‌سنگ ایران را به عهده دارند. سال ۹۹ این ۴ شرکت در مجموع یک میلیون و ۲۲۰ هزار تن زغال‌سنگ تولید کردند. نماد فرابورسی «کزغال» با ارزش ۳/ ۷ هزار میلیارد تومان بیشترین میزان ارزش بازار را در میان سه نماد دیگر دارد. این نماد بیشترین میزان تولید (۱/ ۶۵۹ هزار تن) را در میان سایر نماد‌های زغال‌سنگی داراست.

بررسی عملکرد ۴ نماد بورسی زغال‌سنگی

«کطبس»: شرکت زغال‌سنگ نگین طبس در سال ۱۳۷۸ در شهر اصفهان تاسیس شد. این شرکت در صنعت زغال‌سنگ به عنوان تولیدکننده فعالیت دارد. در اواخر سال ۸۲ شرکت موفق به اخذ مجوز ورود به بورس اوراق بهادار تهران و در سال ۸۶ از تابلوی فرعی به تابلوی اصلی منتقل شد. در میان شرکت‌های فعال در این صنعت از نظر میزان فروش در رده چهارم کشور قرار دارد. محصولات شرکت پس از شست‌وشو در شرکت‌های پایین‌دست به کک تبدیل می‌شود. سهم شرکت در میزان تولید در بازار داخلی از کل حدود ۷ درصد است.

«کزغال»: حوزه زغال‌دار طبس با وسعتی بالغ بر ۳۰هزار کیلومترمربع و ذخیره اکتشافی ۷۵/ ۲ میلیارد تن زغال‌سنگ کک‌شو و حرارتی، غنی‌ترین و بزرگ‌ترین ناحیه زغالی ایران محسوب می‌شود. ناحیه پروده با وسعت ۱۲۰۰ کیلومترمربع و ذخیره زمین‌شناسی ۱/ ۱ میلیارد تن زغال‌سنگ کک‌شو، یکی از چهار ناحیه زغالی طبس و بزرگ‌ترین حوزه زغال‌سنگ کک‌شو ایران است. شرکت زغال‌سنگ پروده طبس در سال ۸۶ در اداره کل ثبت اسناد و املاک کشور به ثبت رسید. در سال ۱۳۹۳ و بر اساس قرارداد فی‌مابین سازمان خصوصی‌سازی و سازمان تامین اجتماعی ۹۵ درصد سهام این شرکت بابت رد دیون دولت از سازمان توسعه، معادن و صنایع معدنی ایران به موسسه صندوق حمایت و بازنشستگی کارکنان فولاد واگذار شد. به موجب رای هیات عمومی دیوان عدالت اداری و همچنین مجمع عمومی فوق‌العاده مورخ ۱۳/ ۰۴/ ۱۳۹۳ شرکت، اساسنامه قبلی ابطال و اساسنامه جدید جایگزین اساسنامه قبلی شد و سپس در سال ۹۷ تعداد ۵۶ هزار و ۹۹۶ سهم از موسسه صندوق حمایت و بازنشستگی کارکنان فولاد به شرکت بین‌المللی فولاد تجارت دالاهو منتقل و برابر صلح سهام مورخ ۰۷/ ۱۲/ ۱۳۹۷ تعداد ۴۰ هزار و ۹۱۵ سهم از سهام مذکور به شرکت سرمایه‌گذاری صدر تامین واگذار شد. در حال حاضر شرکت زغال‌سنگ پروده طبس سهامی عام جزو شرکت‌های فرعی شرکت سرمایه‌گذاری صدر تامین است و کنترل‌کننده نهایی، سازمان تامین اجتماعی «شستا» است. در تاریخ ۲۰/ ۰۷/ ۱۳۹۹ نوع شرکت از سهامی خاص به عام تبدیل و اساسنامه شرکت ازاین بابت اصلاح شد و در تاریخ ۲۴/ ۰۷/ ۱۳۹۹ در اداره ثبت شرکت‌ها به ثبت رسیده است. همچنین در تاریخ ۱۵/ ۱۱/ ۱۳۹۹ سهام این شرکت در بازار سرمایه عرضه شده است. این شرکت به عنوان بزرگ‌ترین واحد معدنی منطقه و بزرگ‌ترین تولیدکننده زغال‌سنگ کشور حدود ۷۰ درصد تولید منطقه‌ای و حدود ۴۰ درصد تولید ملی زغال‌سنگ را به خود اختصاص داده است.

«کپرور»: شرکت فرآوری زغال‌سنگ پروده طبس در سال ۱۳۷۹ تاسیس و در حال حاضر با بهره‌برداری از کارخانه فرآوری زغال‌سنگ در منطقه پروده طبس با ظرفیت تولید بالغ بر ۱۵۰هزار تن در سال جهت تامین بخشی از زغال‌سنگ کنسانتره موردنیاز کشور درحال فعالیت است. این شرکت در میزان تولید رتبه سوم را در کشور به خود اختصاص داده است. ۸۲ درصد از فروش محصولات شرکت به شرکت ذوب آهن اصفهان تعلق دارد و ۱۸ درصد محصولات به دو شرکت فولاد زرند و کک طبس فروخته می‌شود.

«کشرق»: شرکت صنعتی و معدنی شمال شرق شاهرود در تاریخ ۱۷/ ۰۸/ ۱۳۷۴ در اداره ثبت شرکت‌های شاهرود به ثبت رسید. در سال ۱۳۸۴ از سهامی خاص به سهامی عام تبدیل و نماد شرکت در سال ۱۳۹۰ در فرابورس ایران درج شد. این شرکت از اوایل سال ۹۱ در فرابورس معامله شد. «کشرق» در زمینه استخراج زغال‌سنگ فعالیت دارد و در زون البرز شرقی از بزرگ‌ترین واحد‌های استخراج زغال‌سنگ است.

منبع: دنیای اقتصاد