بهره برداری از معدن مس دره زرشک کابوس زیست محیطی یزد است

به گزارش می‌متالز، معدن مس دره زرشک در نقطه حساس دامنه‌های شیرکوه در استان یزد واقع شده است. حساسیت این نقطه جغرافیایی از این بابت است که ارتفاعات شیرکوه و دامنه‌های آن به عنوان یکی از منابع مهم و اصلی تامین کننده نیاز‌های آبی استان یزد محسوب می‌شود؛ در واقع نقش شیرکوه همانند نقش حیاتی رشته کوه‌های زاگرس و البرز است که منشا پیدایش اشکال مختلف حیات، زندگی و جمعیت است و حفظ و جلوگیری از تخریب و آلودگی آن که در سال‌های اخیر شدت گرفته، وظیفه اقشار مختلف جامعه است.

بهره برداری از معدن مس دره زرشک نه تنها منجر به خشک شدن منابع آب‌های زیرزمینی استان یزد و آبریز‌های اطراف این حوزه آبی خواهد شد که آلودگی‌ها و تبعات محیط زیستی جبران ناپذیری از جمله آلودگی هوا، خاک، از بین رفتن دامداری و دامپروری در منطقه و فراتر از آن آسیب جانی و مهاجرت گسترده از روستا‌های پایین دست را به دنبال خواهد داشت؛ رخدادی که در صورت وقوع آسیب هایش تنها به استان یزد و این منطقه کویری خلاصه نمی شود و در ابعادی وسیع‌تر مناطق مرکزی کشور را تحت تاثیر قرار خواهد داد.

آنچه در این رابطه دلسوزان استان یزد و محیط زیست این استان و کشور را نگران کرده این است که علیرغم مطالعات و تحقیقات کارشناسان محیط زیست و همچنین مخالفت صریح ارگان‌های مربوطه، اخیرا سودجویان و کسانی که به هر نحو و به هرقیمت قصد بهره برداری از این معدن را دارند، کوشیده اند با انحراف اصل موضوع و ارائه توجیهاتی، چون عدم کفایت مطالعات کارشناسی، از این معدن به نفع خود و به ضرر و زیان مردم استان یزد بهره برداری کنند.

اسفناک‌تر و رقت انگیزتر از تلاش سودجویان و مافیای ثروت و قدرت در این خصوص این است که بر اساس اطلاعات متقن، برخی از مسوولان استانی و کشوری نیز غافل از انجام وظیفه خود و بدتر از آن مغایر با رسالت سازمانی شان در تلاش اند تا نتایج کارشناسی را منحرف کرده و با تکیه بر توجیهات و عدله ای، چون منافع اقتصادی و ایجاد درآمد برای استان، به سودای چندین ساله عده‌ای سودجو جامه عمل بپوشانند و با دست خود تیشه به ریشه حیات و طبیعت استان کویری یزد بکوبند.

مطلوب است روسیاهی عاملان فاجعه متروپل درس عبرتی باشد برای مسوولینی که گمان می‌کنند مردم خائنان به منافع و حیات خویش را نمی‌شناسند و به هنگام وقوع فاجعه قدرت تشخیص باعث و بانی و چرایی آن را ندارند؛ مطلوب است سرنوشت کسانی که حتی شنیدن خبر مرگشان برای مردم آسیب دیده آبادان رضایت بخش‌تر از شنیدن خبر بازداشت و محاکمه آن‌ها نیست، آینه عبرتی باشد برای آن‌ها که در تلاش اند با زیرپا گذاشتن و شکستن نتیجه مطالعات کارشناسی و بی توجهی مکرر به هشدار دلسوزان، فاجعه‌ای به مراتب وسیع‌تر از آنچه در آبادان رخ داد را در استان کویری یزد رقم بزنند. خشک شدن منابع آبی استان یزد و خسارت و آواری که در پی این رخداد روی سر مردم نجیب و مومن دارالعباده فرو خواهد ریخت، رخدادی است که در صورت وقوع بازمانده‌ای برای گریستن و انتظار کشیدن و دعا کردن هم حتی باقی نخواهد گذاشت و چه بهتر که سوداگران و منفعت طلبان همین امروز هشدار‌های دلسوزان را جدی گرفته و باور کنند برج و بارویی که با زیر پا گذاشتن حقوق ملتی مظلوم برای خود دست و پا می‌کنند، قبل از افتتاح و بهره برداری فروخواهد ریخت و آوارش جان عده‌ای بی گناه را خواهد گرفت و ملتی را داغدار خواهد کرد.

علیرغم آنچه که در مقدمه گفته شده، اما چیزی که در عمل با آن مواجه هستیم این است که نه تنها شرکت مس به مطالعات و بررسی‌ها و میزان خسارت‌های وارده به مردم استان یزد بر اثر بهره برداری از معادن مس توجهی نداشته، بلکه هر چند وقت یکبار، موضوع استخراج از این معدن و خشکاندن ریشه آب‌های زیرزمینی استان یزد را در دستور کار قرار می‌دهد. موضوعی که اخیرا نیز با تغییر صورت مساله به شکلی دیگر عنوان شده است؛ این بار شرکت مس با شکستن نتیجه تحقیقات وم مطالعات کارشناسی مدعی شده، برداشت از معدن مس دره زرشک با توجه به پیشرفت‌های تکنولوژی به گونه‌ای که هیچ آسیب و صدمه‌ای به محیط زیست و منابع آبی استان یزد وارد نشود، ممکن است! که البته این ادعا نیز به مانند سایر ادعا‌های قبلی این شرکت در سالیان متمادی گذشته یک ادعای واهی و بی اساس است و به گفته کارشناسان در اصل مساله هیچ گونه تغییری به وجود نیامده و شرکت مس هیچ گونه مستندی در خصوص چگونگی برداشت از این معدن بدون آسیب زدن به محیط زیست استان یزد ارائه نداده است.

سال هاست که اعتراضات اهالی استان یزد و کارشناسان محیط زیست این استان در برابر معدنکاوی «شرکت ملی صنایع مس ایران» ادامه دارد.

در مورد وضعیت معدن دره زرشک هم روستاییان معترض‌اند و هم کارشناسان و نهاد‌های مختلف. آن‌ها سال‌هاست که می‌گویند ‏معدن مس چه در دره زرشک باشد، چه کمی آن طرف‌تر در علی‌آباد تفت، نباید به بهره‌برداری برسد. با وجود باران مناسب در شهرستان تفت در برخی سال ها، اما قنات دائمی داموک خشکیده است. اهالی می‌گویند معدن چنین کرده و نگران ‏۳۰۰ چشمه و قنات دیگر پایین دست هستند. فعالیت این معدن بیش از ۲۰ سال ادامه دارد و پر از چالش بوده و مخالفت‌ها ‏نگذاشته هیچ‌وقت کارش به مرحله استخراج برسد.

عملیات اکتشافی بدون مجوز ‏سازمان محیط‌ زیست از سر گرفته شد و با اعتراض روستانشینان، شورای روستا و شهر، اداره محیط‌زیست ‏شهر تفت و استان یزد، کارشناسان و دست آخر سازمان حفاظت محیط‌زیست متوقف شد. فعالان محیط‌زیست مخالف این طرح هستند و اهالی منطقه می‌گویند دومعدن مس دره زرشک و علی‌آباد در آبخوان ‏اصلی تامین‌کننده آب مورد نیاز دشت یزد - اردکان قرار گرفته است و به همین دلیل باید روبه‌روی این طرح ‏ایستاد. موافقان، اما معتقدند بهره برداری از این دو مقرون به صرفه است و برای کاهش صدمات محیط‌زیستی، ‏طراحی و جانمایی صحیح کارخانه فرآوری، انتخاب روش مناسب کانه آرایی، ساخت و جانمایی صحیح سد و ‏دپو‌های باطله، طراحی صحیح الگوی آتش باری و ... می‌تواند راهگشا باشد. کارشناسان مختلف در سال‌های ‏گذشته بار‌ها درباره اثرات سوء فعالیت این معدن گفته‌اند: «آلودگی آب‌های منطقه، ریزش قنات‌ها، نزدیکی ‏معدن به گسل دهشیر و افزایش خطر زلزله با انفجار‌های معدنی، افزایش زمین لغزش در گردنه علی‌‏آباد، نابودی مراتع، تخریب روستا‌های پایین دست و از بین رفتن کشاورزی و باغداری در منطقه و ....»

عباس‌هاشمی، مدیر جمعیت واقفین سبز و ‏دبیر شبکه زیست محیطی استان یزد می‌گوید: سه مرتبه به سازمان بازرسی ‏کل کشور، وزارت نیرو و معاونت تحقیقات استراتژیک ریاست‌جمهوری رفتیم و با حضور مسوولان استانی و ‏ملی با قاطعیت، مخالفت‌های کارشناسی را ارایه کردیم و دلایل کارشناسی مورد تأیید قرار گرفت. مطالعه ارزیابی که صاحبان معدن مس انجام داده بودند، رد شده بود، اما حالا به هر طریقی دنبال این هستند که مطالعات ‏جدیدی انجام دهند و جواب دیگری بگیرند.

چند‌سال پیش بعد از مخالفت‌های بسیار با «طرح ارزیابی معدن مس علی‌آباد»، شرکت مس با تغییر نام ‏پروژه به «طرح ارزیابی معدن مس دره زرشک»، طرحش را دوباره به جریان انداخت، اما باز هم به در بسته ‏خورد. علی‌آباد یک طرف کوه است و دره زرشک آن طرف. وقتی آن‌ها نتوانستند برای علی‌آباد مجوز بگیرند، ‏پیگیر مجوز برای دره زرشک شدند. هر طور که باشد این معدن مجوز محیط‌زیست ‏ندارد. اکتشاف آن از سوی شرکت خصوصی مس بود و بعد از مخالفت‌ها دادستان یزد این‌طور دستور داد که ‏دست نگه دارند و برای هر عملیات دیگری مجوز بگیرند. «مسی‌ها» دنبال این هستند که به هر طریق مجوز ‏بگیرند.

قبلا به اسم علی‌آباد دنبال مجوز بودند و طرح مطالعه‌شان رد شد. وقتی نتوانستند مجوز علی‌آباد را ‏بگیرند، رفتند آن طرف کوه که یک معدن دیگر است؛ دره زرشک. از هر طرف به معدن می‌رسد. آن‌ها ‏فقط نامش را عوض کردند.

به گفته این فعال محیط‌زیست، قرار شده آخرین طرح مطالعات ارزیابی با نظارت وزارت نیرو و هزینه شرکت ‏مس انجام شود.

یک قنات دائمی خشکید ‏

معدن علی‌آباد و دره زرشک، اکنون فعال نیستند و تنها گمانه‌زنی‌هایی برای عملیات اکتشافی در آن‌ها انجام ‏شده است. دبیر شبکه زیست محیطی استان یزد، اما می‌گوید همین سطح از فعالیت هم باعث شده قنات ‏دائمی داموک (دامک) علی‌آباد تفت در طول دو‌سال گذشته بخشکد. یکی از اهالی دره زرشک که نمی‌‏خواهد نامش عنوان شود، مسبب خشکی این قنات را معدن می‌داند: عملیات اکتشافاتی در این سال‌ها ‏تبعات مختلفی داشت و یکی خشکیدن بستر قنات داموک بود. با این‌که‌سال آبی خیلی خوبی ‏داشتیم، اما داموک بدون آب است. صحبت از یکی از اصلی‌ترین قنات‌های تفت است که در گذشته ‏حتی در بدترین خشکسالی‌ها هم نمی‌خشکید. نمی‌شود خشکسالی را بهانه کرد. ما برخی سال‌ها بهترین بارش را ‏داشتیم، اما داموک نجوشید. چاله‌های اکتشافی معدن در بستر داموک حفر شد و راه آبش را بست. ‏ نگرانی همه مخالفان معدن، خشکیدن قنات‌ها و آلوده شدن منابع آبی است. به گفته محمدمهدی جوادیان‌‏زاده، مدیرعامل شرکت آب منطقه‏‌ای یزد، حدود ۳۰۰چشمه و قنات در پایین‌دست این معدن قرار دارد و با ‏وجود سطح بالای آب در این قنات‌ها، به‌طور قطع پس از بهره‎برداری از معادن آسیب‎هایی به منابع آب ‏زیرزمینی وارد خواهد شد. ‏

علی اصغر سمسار یزدی، رئیس دانشکده قنات یزد هم در پنجاه‌وهفتمین نشست این کانون گفته بود: ‏تاکنون مطالعات زیادی در این زمینه انجام و مشخص شده در صورت فعالیت معادن ۲۵ رشته قنات ‏تحت‌تأثیر قرار خواهد گرفت و به دلیل تأثیر معادن بر جریانات سطحی، تغذیه سایر قنوات نیز با مسائلی روبه‌رو خواهد شد‎. ‏ او حالا از بررسی دوباره بهره‌برداری این معدن و تأثیر آن بر قنات‌ها خبر می‌‏دهد: تشکل آب دانشگاه یزد درحال بررسی تأثیر معدن روی منابع آب منطقه و قنات‌هاست

دبیر کانون تفکر آب دانشگاه یزد درباره عوامل انسانی و طبیعی ‏تخریب قنات‌ها می‌گوید: «خشکسالی و تغییرات اقلیمی که اخیرا حادث شده از عوامل طبیعی از ‏بین رفتن قنات‌هاست که باعث شده در بعضی مناطق بارندگی کاهش پیدا کند و خشکیدن قنات‌ها مضاعف ‏شود. عوامل انسانی تخریب، انواع تجاوز‌هایی است که به حریم قنات‌ها و حدود منابع آبی آن‌ها می‌شود؛ آلوده ‏کردن قنات‌ها، اتصال فاضلاب به آن‌ها و ... کارکرد قنات را تحت‌تأثیر قرار می‌دهد. یکی دیگر از عوامل ‏انسانی، حفر بی‌رویه چاه‌های عمیق و نیمه‌عمیق است که موجب افت عمیق آب در سفره‌های زیرزمینی ‏می‌شود و پایین رفتن سطح آب باعث می‌شود قنات خشک شود. طرح‌های توسعه‌ای مثل بهره‌برداری از ‏معادن هم از عوامل دیگری است که سرنوشت قنات‌ها در آن نادیده گرفته می‌شود.» ‏

سمسار یزدی می‌گوید: بعضی قنات‌ها از درز و شکاف آب می‌گیرند. حالا اگر ‏اتفاقی بیفتد، زلزله خفیفی پیش بیاید یا انفجاری صورت بگیرد، درز و شکاف را مسدود می‌کند. مسدود شدن ‏این درز و شکاف یعنی خشک شدن قنات‎. ‏قنات‌ها همیشه فراموش می‌شوند. جاده‌های زیادی از روی آن‌ها گذشته، کارخانه‌هایی رویشان تأسیس ‏و خانه‌هایی ساخته شده، بدون این‌که کسی به اهمیت آن‌ها پی ببرد. این کارشناس قنات می‌گوید باید به جوانان ‏آموزش داد تا کسانی که در آینده مهندس مشاور می‌شوند، اهمیت قنات را گوشزد کنند: قنات‌ها در طرح‌‏های راهسازی، در شهرسازی و ایجاد شهرک‌های صنعتی و معادن نادیده گرفته می‌شوند. هر کدام از این‌ها را ‏یک مهندس مشاور طراحی می‌کند، کسی که باید قنات‌ها را در نظر بگیرد، اما از آن‌ها می‌گذرد. خیلی از ‏جا‌ها را داشته‌ایم که بزرگراه از روی قنات‌ها گذشته و آن‌ها را مسدود کرده است. در صورتی که قنات را ‏در نظر بگیرید، می‌توانید برای آن راه‌حل‌های مختلف تعریف کنید؛ مثلا می‌شود راهرو را استحکام بخشی ‏کرد تا ضمن احداث آن طرح توسعه‌ای، قنات هم از بین نرود. وقتی مشاوران آگاهی ندارند، با طرح آن‌ها قنات‌‏ها در معرض تهدید قرار می‌گیرد‎. ‏

منطقه علی‌آباد شهرستان تفت منبع تأمین‌کننده ‏آب سفره‌های زیرزمینی در دشت یزد، اردکان و باغ‌ها و اراضی کشاورزی پایین‌دست است و به همین ‏دلیل است که بعضی اهالی می‌گویند فعالیت این معدن با توجه به موقعیت منطقه می‌تواند باعث آلودگی ‏آب‌ها و منابع زیست‌محیطی شود. یک مجموعه قنات در خطر است و یک قنات شاخص هم خشکیده. آب در خطر ‏است. مردم در خطرند. این معدن در بالادست قرار گرفته و در مبدأ سرچشمه‌های دو دشت؛ در خط الرأس ‏دشتِ یزد- اردکان و یک طرف دشت ده‌شیر و دشت ابرکوه.

در مجموعه این دو دشت، دو‌هزار قنات و چشمه ‏وجود دارد که ۳۰-۴۰ قنات از این تعداد، در نزدیکی معدن‌اند. آب‌های منطقه سطحی است و از ۶-۷ متر ‏به آب می‌رسیم و انتهای آب‌های اطراف سایت پلان ۲۰ متر است. وقتی استخراج از معدن شروع شود و ۲۰ ‏متر حفر کنند، رگه‌های آب قطع می‌شود. در این صورت شاهرگ حیاتی قنات کور خواهد شد و هر چه ‏پایین‌تر برود فلزات سنگین در آب مخلوط می‌شود و کم‌کم سفره‌ها و قنات‌های زیردست هم آسیب ‏می‌بیند. از طرف دیگر، جداسازی مس با مواد شیمیایی انجام می‌شود و این مواد سالانه با میزان بالا، آب و ‏خاک را آلوده خواهد کرد و باطله‌های اسیدی معدن هم تا ده‌ها کیلومتر قنات‌ها را تحت‌تاثیر قرار خواهد ‏داد.

‏یازدهم اردیبهشت ۱۳۹۱، اهالی روستا‌های حسن‌آباد و دره زرشک یزد در اعتراض به فعالیت معدن مس دره ‏زرشک، در محل این معدن حضور یافتند و فعالیت‌های آن را متوقف کردند. همان وقت یکی از اهالی روستا گفته بود، با وجود مخالفت سازمان حفاظت محیط زیست کشور، فعالیت روزانه ۵۰ تا ۶۰ دستگاه ‏بولدوزر و دیگر ماشین‌آلات سنگین سر و صدای زیادی را در روستا‌های حسن‌آباد و دره زرشک که در ‏مجاورت این معدن قرار دارند ایجاد و زندگی را برای اهالی دشوار کرده است‎. ‏ علاوه بر این، ‏آلودگی و گرد و خاک فراوان، کشاورزی در باغ‌ها را از بین برده؛ به‌گونه‌ای که تولید محصولات باغی، ‏سیفی‌جات، گندم و جو در روستا کاهش یافته است. ‏

مخالفت با فعالیت معادن در یزد، فقط به ماجرای دره زرشک و علی‌آباد ختم نمی‌شود. اهالی روستای کرد‏آباد، از توابع شهرستان تفت هم دی‌ماه سال ۹۵ به از بین رفتن طبیعت و استخراج معادن سنگ تراورتن ‏اعتراض کردند. آن‌ها که شغل اغلب‌شان دامداری و کشاورزی است، همان زمان می‌گفتند به دلیل فعالیت این ‏معدن از سال ۸۳، قنات‌ها خشک، جاده‌ها تخریب و طبیعت تهدید شده است و خیلی‌ها به دلیل ‏کمبود آب به‌ناچار به شهر‌های اطراف مهاجرت کرده‌اند. ‏‌

می‌گویند این طرح مس ‏اشتغال‌زایی خواهد داشت، اما نکته اینجاست که همین طرح اشتغال‌های پایدار منطقه را از بین می‌برد؛ ‏زنبورداری، دامداری، گلخانه، پرورش کبک، محصولات کشاورزی، باغ‌های گردو. زحمات صدها‌ساله ‏اجداد ما از بین خواهد رفت.

تبعات فعالیت معدن دره زرشک فرامنطقه‌ای است: ریزگرد‌های آلوده کویر مرکزی را تحت‌تاثیر قرار خواهد داد. این روستا‌ها در دامنه سلسله ‏جبال شیرکوه قرار گرفته است. شیرکوه منبع اصلی تغذیه آب استان است و اگر معدن استخراج و اکتشاف ‏شود، تبعات صنعتی آن استان یزد را تحت‌تاثیر قرار خواهد داد. سال ۹۰-۹۱ آمدند بافت منطقه را از بین ‏بردند و منابع طبیعی را تخریب کردند. آن‌ها درحالی این کار را کردند که هنوز مجوز نداشتند. شانس آوردیم ‏که سازمان بازرسی نگذاشت و نتوانستند برداشت کنند. آن‌ها مدام مسأله اقتصادی را بهانه می‌کنند، اما تفت و ‏دامنه‌های شیرکوه از مهمترین مناطق گردشگری است و اگر به جای این تخریب‌ها، گردشگری را به کار ‏بیندازند، فوایدش کل استان را در برخواهد گرفت

سابقه فعالیت معادن مس

اکتشاف اولیه معادن مس علی‌آباد و دره زرشک اواخر دهه ۴۰ انجام شد و در سال ۱۳۸۲ فرماندار وقت ‏شهرستان تفت تقاضایی به وزارت صنایع و معادن ارسال کرد و خواستار انتقال معادن دره زرشک و علی‌آباد به ‏شرکت ملی صنایع مس ایران شد. اما این دو معدن تا آن تاریخ فعال نشده بودند و تا پیش از سال ‏۸۵ شرکت مس هم خصوصی شد. فعالیت‌های اکتشافی معادن مس تفت از خردادماه ۱۳۸۸ وارد مرحله ‏جدیدی شد و تلاش برای راضی کردن مخالفان هم بیشتر شد. آذر سال ۹۰، محمدجواد حبیبیان، مدیر ‏پروژه معادن مس تفت گفت: «از آنجایی که معدن دره زرشک علاوه بر سولفور ذخیره اکسید هم دارد، لذا ‏امکان تولید سالیانه ۱۰۰‌هزار تن کنستانتره با عیار ۲۶‌درصد و حدود ۳‌هزار تن کاتد مس وجود دارد. حجم ‏باطله‌برداری در معدن دره زرشک بسیار پایین است و صرفه اقتصادی آن بسیار بالا.» ‏یک‌سال بعد از این تاریخ شرکت خصوصی فعال در بخش معادن مس با عنوان ملی، سعی داشت مجوز ‏بهره‌برداری از آن را بگیرد، اما با مخالفت مردم، کارشناسان و نهاد‌ها موفق به این کار نشد. بار دیگر در سال ‏۹۶ تلاش برای فعالیت معدن دره زرشک از سر گرفته شد و این‌بار جمعی از تشکل‌های محیط زیستی استان ‏در نامه‌ای به معاون اول رئیس‌جمهوری، او را در جریان آثار مخرب این معدن بر محیط زیست استان قرار ‏دادند و از او خواستند پرونده معدن مس دره زرشک را برای همیشه بایگانی کند‎ ‎

‌سال ۹۷ زمانی که شایعاتی درباره تلاش یک ‏شرکت خصوصی از طریق شرکت ایمیدرو (سازمان توسعه و نوسازی معادن و صنایع معدنی ایران) برای شروع ‏مجدد بهره‌برداری از معدن مس دره زرشک یزد شنیده شد.

آن زمان گروهی از تشکل‌های محیط زیستی ‏استان یزد در نامه‌ای خطاب به معاون اول رئیس‌جمهوری از او خواستند با توجه به آسیب‌های بسیار جدی و ‏مخرب بهره‌برداری از معدن مس دره زرشک یزد همانند آلوده کردن منابع آبی استان و منطقه شیرکوه، ‏دستور دهد برای همیشه موضوع بهره‌برداری از این معدن که هر چند وقت یک‌بار مطرح می‌شود، بایگانی ‏شود.

بر اساس این نامه، که به امضای سازمان‌های مردم‌نهاد محیط زیستی استان یزد رسیده، استاندار سابق یزد ‏در جلسه‌ای تأکید کرده اگر معدن مس مذکور عیار ۲۴ هم داشته باشد باید با توجه به تبعات آن مورد بهره‌‏برداری قرار گیرد، اما «مجرمان مهاجم قبل از اخذ مجوز، تخریب‌های زیادی هم صورت داده‌اند که باید ‏جبران شود و آنان منصفانه محاکمه و مجازات شوند». سودجویانی که «تحت عناوین بهره‌برداری از معدن و کارخانه به ‏امکانات و منابعی از حاکمیت» دسترسی پیدا می‌کنند و «سود‌های کلان را بدون حساب به خارج هدایت می‌کنند و اشتغال اندک ‏آن‌ها برای مهاجران و آلودگی محیط زیست و تخریب آن و تبعات گسترده مادی و معنوی و جانی ازجمله ‏افسردگی و بیماری‌های روحی و جسمی و افزایش سرطان و سکته و مرگ و میرش در یزد برای مردم شریف ‏آن بوده است‎. ‏» ‏در نامه‌های مخالفت با فعالیت معادن مس یزد، تبعات این دست فعالیت‌ها از زبان کارشناسان محیط زیست و ‏زمین‌شناسی بار‌ها گوشزد شده است. با وجود احتمال آلودگی منابع آبی استان و تاثیرات مخرب معدن بر دشت‌ها و قنات‌های ‏حوزه آبریز استان یزد، این معدن قرار است در کنار مهمترین منابع آبی استان به بهره‌برداری برسد و بنا بر ‏نظر هیأت علمی دانشکده قنات و شرکت آب منطقه‌ای استان یزد اثرات مخرب زیادی خواهد ‏داشت. فرسایش خاک از مسائل دیگر است؛ حفاری‌های گسترده و نیز باطله‌های مخرب و آلوده بر حوزه ‏آبخوان و آبریز یزد اثر خواهد گذاشت. مخالفان به نزدیکی معدن به گسل دهشیر و افزایش خطر زلزله به ‏واسطه انفجار‌های معدنی، افزایش زمین‌لغزش در گردنه علی‌آباد و ریزش قنات‌ها هم اشاره می‌کنند. آن‌ها می‌‏گویند به کار افتادن معادن دره زرشک و علی‌آباد نابودی مراتع، تخریب روستا‌های پایین‌دست و از بین رفتن ‏کشاورزی و باغداری را به دنبال خواهد داشت. ‏

کانون تفکر آب دانشگاه یزد، نشستی مجازی با موضوع بررسی وضعیت معدن مس دره زرشک با حضور مدیرعامل موسسه جمعیت واقفین سبز برگزار کرد. دکتر حسین ملکی نژاد عضو هیات علمی و دبیر کانون تفکر آب دانشگاه یزد، یکی از رسالت‌های تشکل‌ها و سازمان‌های مردم نهاد را بررسی و مطالعه اثرات و تبعات مثبت و منفی طرح‌های مهمی دانست که یا در استان در حال اجرا هستند و یا قرار است اجرا شوند. وی افزود: موسسه جمعیت واقفین سبز و ورود تخصصی کانون تفکرآب دانشگاه یزد به موضوع معدن مس دره زرشک جهت کمک به مدیران استان و با هدف ارتقاء توسعه پایدار در استان است. معدن مس علی آباد و دره زرشک درحوزه دشت یزد-اردکان و کویرابرکوه- سیرجان واقع شده که این ارتفاعات با توجه به میزان بارش، یکی از نقاط مهم و در واقع، قلب تامین کننده‌ی منابع آبی استان یزد است.

وی با اشاره به فعالیت معادن مختلف در سراسر کشور که می‌توانند درایجاد اشتغال و رونق اقتصادی منطقه موثرباشند، از اثرات و تبعات منفی این معادن، برمنابع آب سطحی و زیر زمینی، انتشار آلودگی منابع آبی و تخریب پوشش گیاهی، تهدید‌های زیست محیطی، تخریب زیست گاه‌های حیات وحش، آلودگی‌های صوتی، تهدید آثار تاریخی در روستا‌های دره زرشک و توران پشت، مهاجرت معکوس به استان، تعطیل شدن فعالیت‌های کشاورزی منطقه و آوارگی روستاییان سخن گفت. دکتر، ولی درهمی معاون پژوهش و فناوری دانشگاه یزد نیز گفت: نمی‌توان مسائل و نگرانی‌های زیست محیطی را که منجر به آسیب‌های جدی شده یا می‌شود را نادیده گرفت و دانشگاه یزد به عنوان مرجعی برای پاسخگویی و اعلام نظر کارشناسی وعلمی وظیفه دارد، وضعیت موجود را از بعد‌های مختلف از جمله سلامتی، اقتصادی، زیست محیطی و … بررسی و جهت استفاده و برای اطلاع همگان ثبت و به دستگاه‌های رسمی مربوطه اعلام کند.

دکتر محمدمهدی جوادیان زاده مدیرعامل شرکت سهامی آب منطقه‌ای یزد، به تشریح روند چند ساله مطالعات معدن مس دره زرشک پرداخت و گفت: معدن مس دره زرشک در منطقه‌ای واقع شده که سرچشمه‌ی آب‌های زیر زمینی بخش وسیعی از دشت پایین دست است و با فعال سازی این معدن، آسیب‌ها و نگرانی‌های جدی به منابع آب زیر زمینی به صورت کمی و کیفی وهمچنین ورود فلزات سنگین و کانی‌های معدنی بعنوان یک منطقه دست خورده وارد می‌کند.

در مطالعات شرکت مهندسین مشاور «بند آب» که به خواست شرکت ملی صنایع مس ایران صورت گرفته است، مهمترین معضل در بهره برداری ازاین معدن را هجوم آب‌های زیر زمینی منطقه به داخل پیت معدن و تحت تاثیر قرارگرفتن منابع آب زیرزمینی پایین دست توصیف کرده است.

مطالعات آقای دکتر داود رئیسی استاد زمین شناسی دانشگاه شیراز با توجه به اینکه معدن مس دره زرشک بر روی بافت آهکی گسترده واقع شده است نشان می‌دهد که این بافت آهکی، قدرت زیادی برای جذب و زهکشی بالای آب‌های منطقه را دارا می‌باشد. در اطراف این معدن مناطقی به صورت نفوذ ناپذیر و یا نفوذ پذیری کم وجود دارد که موجب تحت تاثیر قرار دادن منابع آبی منطقه می‌گردد و به صراحت بهره برداری از این معدن بدین شکل مشکل ساز می‌باشد.

سید عباس هاشمی مدیرعامل موسسه جمعیت واقفین سبز گفت: علاوه بر اثرات مخرب معدن مس دره زرشک بر وضعیت کمی و کیفی منابع آب منطقه، اجرایی شدن کار این معدن، تبعات سنگینی نیز برای انسان، دام و گیاه به وجود می‌آورد. از دیگر تبعات مجوز دادن به استخراج این معدن درجوار دره و چشمه‌های آهکی ندوشن و توران پشت، قرار گرفتن آن در حریم قانونی میراث طبیعی ۷ هزار ساله است که این موضوع دیگر نیازی به پژوهش و کارشناسی ندارد. همچنین با گمانه زنی‌هایی که دراین مدت صورت گرفته مشخص شده است بعضی از قنات‌هایی که در طول تاریخ هرگز کم آب یا خشک نشده بودند، خشک می‌شوند. تجربه نشان داده که در طول سال‌های گذشته و از محل درآمد‌های عظیم این معادن، کمترین پولی درجهت توسعه منطقه خرج نشده است.

دکتر سعید عطار عضو هیات علمی و دبیر کانون‌های تفکر دانشگاه یزد، وجود برخی تشکل‌ها و اشخاص در استان یزد که خارج از جریان عمومی منفعت جویی‌های شخصی، به آینده توسعه پایدار استان فکر می‌کنند و برای آن آینده تلاش می‌کنند به عنوان سرمایه‌ای برای استان یاد کرد و گفت: مساله معدن مس دره زرشک را باید از دید کلان‌تر تحلیل کرد چرا که در یک دیدگاه کلان، این موضوعی است که از دهه‌های گذشته شروع شده است. استان یزد دراین مبادله درتقسیم کارملی‌ای قرار گرفت که بر مبنای آن، باید در فولاد، کاشی و استخراج حداکثری معادن پیشرو باشد تا هزینه توسعه پرداخت شود. معدن مس دره زرشک در این معادله تعریف می‌شود که هزینه دوباره‌ای برای صنعتی شدن استان یزد است. با این همه تخریب منابع محیط زیستی استان، ما هنوز یک استان صنعتی به معنای دقیق کلمه یعنی صادرات محور و تولیدگرا در مقیاس بین المللی نیستیم.

دکتر علی طالبی عضو هیات علمی دانشگاه یزد و مسوول انجمن آبخیزداری ایران اظهار داشت: بهتر است با شرایط موجود این موضوع را ملی کرده و طی نامه‌ای از اتحادیه انجمن‌های آب ایران که متشکل از ۱۴ انجمن آبی در ایران است نظرکارشناسی، بی طرفانه و تخصصی آن‌ها را در این خصوص دریافت کنیم.

حسن بلندیان مدیرعامل اندیشکده صفا با اشاره به اینکه این اندیشکده در کمیسیون‌های مشورتی مجمع تشخیص مصلحت نظام در سیاست‌های کلی برنامه هفتم حضور دارد، گفت: در برنامه هفتم توسعه در برداشت هرگونه منابع اعم ازآبی، معدنی و منابع تجدید ناپذیرباید دولت وحاکمیت در رعایت سازگاری و بهره وری نگاه متفاوتی داشته باشند. اگر پیشنهادی در این خصوص نه فقط در مورد معدن مس دره زرشک، بلکه در تمام گستره جغرافیایی کشور دارند، ارائه تا در هیچ کجا این چنین مشکلی بوجود نیاید و ظرفیت‌های ثروت و اصحاب قدرت به سازگاری‌ها و منابع تجدید ناپذیر خدشه‌ای وارد نکرده و خط قرمزی باشد که نتوانند از آن عبور کنند.

منبع: بولتن نیوز