افق آینده‌دار صنعت نسوز

‌می‌متالز - فرآورده‌های نسوز، مواد غیرفلزی هستند که هرکجا که کوره و حرارت بالا وجود داشته باشد، به آن‌ها نیاز پیدا می‌کنیم. به صورت علمی نیز به خاکی نسوز گفته می‌شود که بتواند دست‌کم ۱۷۸۸درجه کلوین را تحمل کند. این خاک‌ها عموما از ۲۳ تا ۳۴‌درصد اکسید آلومینیوم و ۵۰ تا ۶۰‌درصد سیلیس تشکیل شده اند. به طور کلی ترکیبی از مواد اولیه را که در برابر حرارت تحمل بالایی دارند، برای تولید نسوز انتخاب می‌کنند و به شکل عایق مورد نظر درمی آورند و در جا‌هایی که حرارت بالا و مقاومت فیزیکی بالایی مورد نیاز است، استفاده می‌کنند.

به گزارش می‌متالز، استفاده از مواد نسوز از زمان پیدایش صنایع سفال و فلزسازی آغاز شده و روزبه‌روز با گسترش صنایع توسعه‌یافته است؛ به طوری که امروز بسیاری از صنایع، از جمله فولاد، سیمان، مس، آلومینیوم، شیشه، نفت و گاز، پتروشیمی، گچ، آهک و کاشی و سرامیک از فرآورده‌های نسوز در فرآیند تولید خود استفاده می‌کنند.

صنعت تولید فرآورده‌های نسوز در کشور، در مقایسه با دنیا جایگاه متوسط رو به پایین دارد و عموما از تکنولوژی دهه‌های گذشته برای تولید در این صنعت استفاده می‌شود. در کشور سالانه ۴۰۰ هزار تن انواع مواد نسوز تولید می‌شود که از این میزان ۲۴۰ هزار تن در صنعت فولاد و ۱۰۰ هزار تن در صنعت سیمان و مابقی در سایر صنایع مورد استفاده قرار می‌گیرد. ایران در فرآورده‌های نسوز، صادرات خاصی ندارد و در موارد بسیار محدود، صادرات انجام می‌شود و حتی کشور در حوزه نسوز وارد‌کننده است که البته به طور عمده، واردات نسوز مربوط به نسوز‌های استفاده‌شده در صنعت شیشه است. نسوز‌های مورد استفاده در صنعت شیشه، نسوز‌های خاصی هستند که به تکنولوژی بالا برای تولید نیاز دارند. از سوی دیگر با توجه به اینکه مقدار و تناژ موردنیاز پایینی دارند، تولید محدود برای هیچ شرکتی در داخل کشور توجیه اقتصادی ندارد.

فرآورده‌های نسوز عموما از نظر جنس و کاربرد تقسیم‌بندی می‌شوند. تقسیم‌بندی از نظر جنس شامل درجه دیرگدازی، خواص شیمیایی، نوع و شکل دیرگداز و ترکیب مواد و دماست و به چهار دسته گستره دیرگدازی دما‌های پایین تا بسیار بالا، خواص شیمیایی که نسوز‌های اسیدی، قلیایی و خنثی را شامل می‌شود، نوع و شکل دیرگداز و ترکیب شیمیایی تقسیم‌بندی می‌شود. فرآورده‌های نسوز از نظر کاربرد نیز به چهار دسته محصولات شکل دار، محصولات بی‌شکل، محصولات ویژه و محصولات عایق و سبک تقسیم می‌شوند. در داخل کشور فرآورده‌های نسوز را برحسب محصولی که تولید می‌شود، به دو دسته تقسیم می‌کنیم؛ اول نسوز‌های پایه منیزیتی است که قابلیت تحمل حرارتی بالا با مدت زمان بالا را دارند و دسته دوم، نسوز‌های پایه دولومیتی که تحمل حرارتی پایین و شوک‌پذیری کمتری دارند و زمان کمتری می‌توان از آن‌ها استفاده کرد؛ زیرا عمر کمتری در مقایسه با پایه منیزیتی‌ها دارا هستند.

استفاده از نسوز در کشور در سال‌های قبل بیشتر براساس استفاده از پایه منیزیتی‌ها بود؛ چون عمر بیشتری دارند و توقف‌های خط تولید به جهت تعویض نسوز‌ها را به حداقل می‌رسانند؛ اما با توجه به افزایش بیش از حد قیمت منیزیت، استفاده از نسوز‌های پایه دولومیتی به دلیل ارزان‌تر بودن افزایش پیدا کرده است. در زمینه تهیه مواد اولیه موردنیاز شرکت‌های تولیدکننده فرآورده‌های نسوز، هرچند منیزیت داخلی نیز داریم، ولی عموما شرکت‌ها به واردات نیاز دارند؛ به طوری که در این صنعت شرکت‌ها بعضا تا ۷۰‌درصد مواد اولیه خود را از خارج کشور وارد می‌کنند و به طور کلی این صنعت در تهیه مواد اولیه با مشکل روبه‌روست؛ به‌خصوص برای تهیه آلومینا بوکسیت که مشکل بسیار جدی است.

قیمت محصول و میزان مصرف در این صنعت به میزان زیادی به مواد اولیه وابسته است و وجود نیروی کار ارزان و برخورداری از هزینه انرژی پایین در کشور مزیتی برای این صنعت محسوب نمی‌شود. تولیدکنندگان خارجی نسوز امروزه عموما از خطوط تولید تمام‌اتوماتیک بهره می‌گیرند و عموما ظرفیت‌های تولیدی بالایی دارند. در داخل کشور با توجه به اینکه مواد اولیه نسوز وارداتی است، این صنعت و تکنولوژی پایین و ظرفیت تولید پایین شرکت‌ها را شاهد هستیم، بهای تمام‌شده تولیدکننده‌های داخلی بالاست و به طور کلی مزیتی در صادرات این محصول نداریم. تنها نقطه روشن برای صادرات محصولات نسوز را می‌توان چشم‌انداز هدف گذاری عراق برای رسیدن به فروش روزانه ۸ میلیون بشکه نفت و سرمایه‌گذاری در بسیاری از صنایع دانست که می‌تواند مسیری برای صادرات محصولات نسوز کشور باشد.

در میان شرکت‌های تولیدکننده نسوز در کشور، پنج شرکت در بورس پذیرفته شده اند که شرکت‌های فرآورده‌های نسوز پارس با نماد «کفپارس»، فرآورده‌های نسوز آذر با نماد «کاذر» و فرآورده‌های نسوز ایران با نماد «کفرا» در بازار دوم بورس حضور دارند. شرکت تولیدی و خدمات نسوز توکا با نماد «کتوکا» در بازار اول فرابورس و شرکت فرانسوز یزد با نماد «کایزد» که به‌تازگی عرضه شده است، در بازار دوم فرابورس حضور دارد. همچنین یک شرکت با نام تولید خاک نسوز استقلال آباده که تولیدکننده خاک‌های نسوز است در بازار پایه زرد فرابورس حضور دارد. با توجه به اینکه عمده مصرف نسوز در کشور ما مربوط به فولادسازی است، عموما قیمت نسوز با قیمت شمش فولاد مقایسه می‌شود و هرچقدر نسبت قیمت نسوز به شمش افزایش می‌یابد، در آن دوره شاهد رشد حاشیه سود این شرکت‌ها هستیم.

شرکت «کاذر» ظرفیت تولید ۱۸ هزار تن آجر نسوز و ۲۲ هزار تن جرم را دارد. این شرکت تولیدکننده محصولات دولومیتی و تقریبا بزرگ‌ترین تولیدکننده نسوز در کشور است که ظرفیت اسمی تولید ۷۷ هزار تن انواع محصول را دارد. این شرکت دو واحد تولیدی دارد که یکی استیجاری است و در محوطه ذوب‌آهن قرار دارد و دیگری در منطقه صنعتی فولاد واقع شده است. با توجه به اینکه کوره‌های موجود در محوطه ذوب‌آهن متعلق به ذوب است، شرکت به‌اجبار محصول خود را به ذوب می‌فروشد و قدرت افزایش نرخ نیز ندارد. در همین راستا با اجرای طرح توسعه کوره دوار می‌تواند خود تولید کرده و برای فروش و افزایش نرخ مستقل عمل کند. شرکت «کتوکا» ۳۱ هزار آجر و ۱۷ هزار تن جرم تولید می‌کند. شرکت «کفپارس» ظرفیت تولید ۹.۶۰۰ تن آجر و ۵۰۰ تن جرم را دارد. این شرکت دو کوره مشابه دارد که در ابتدا یکی مازوت‌سوز و دیگری گازسوز بود؛ اما با توجه به مسائل آلودگی زیست‌محیطی مازوت این کوره غیرفعال بود که اخیرا این کوره به گازسوز ارتقا یافته است و ۹ هزار تن به ظرفیت عملی شرکت اضافه می‌کند که برای ۱۴۰۱ انتظار می‌رود ۴۰‌درصد آن محقق می‌شود. شرکت «کایزد» نیز ظرفیت تولید ۱۴ هزار تن آجر و ۸۰۰ تن جرم را دارد که به‌تازگی طرح توسعه تولید ۶ هزار تن بلوک نسوز را افتتاح کرده است که در سال ۱۴۰۱ میزان ۲۵‌درصد ظرفیت آن برای تولید محقق می‌شود. شرکت «کفرا» نیز ظرفیت تولید ۴۱ هزار تن آجر و ۱۲ هزار و ۵۰۰ تن جرم را دارد که یک طرح توسعه با ظرفیت تولید ۳۰ هزار تن برای تولید دولومیت را به‌تازگی افتتاح کرده است.