"مادر صنعت" فولاد کشور ۵۷ ساله شد

‌می‌متالز - گاهی مرور رویداد‌های مهم تاریخی، حس و حالی تازه و آرامش خاصی به انسان می‌دهد مانند ورق زدن آلبوم عکس‌ها و خاطراتمان. این روز‌ها هم یاد آور سرآغاز و نقطه عطف صنعت فولاد کشورمان می‌باشد که ۵۷ سال پیش به وقوع پیوست. صنعتی که آرزوی دیرینه ملت بزرگ ایران بود و سالیان زیاد انتطارش را می‌کشیدند. گرچه به شواهد تاریخی در آن دوره، کشور‌های استعمارگری همچون آمریکا، انگلیس و عوامل داخلی آن‌ها با سنگ اندازی‌های مختلف، همیشه سد راه صنعتی شدن ایران بزرگ بودند، اما تحقق این آرزوی ارزشمند، ۵۷ سال پیش رقم خورد و سال ۱۳۴۴ قرارداد اولین کارخانه آهن و فولاد ایران با شوروی سابق منعقد و در سال ۱۳۴۶ کلنگ ساخت آن به زمین زده شد. با راه اندازی این کارخانه مهم و تاثیرگذار، از سراسر ایران، با قومیت‌ها و ادیان مختلف (استان‌های اصفهان، چهارمحال و بختیاری، تهران، فارس، هرمزگان، خوزستان، کرمانشاه، گیلان و مازندران، آذربایجان، سیستان و بلوچستان، کرمان، خراسان، کردستان و ...) نیروی انسانی ماهر و غیر ماهر جهت آموزش‌های لازم و کار جذب شدند که بعد‌ها این نیرو‌های با ارزش در طی دوره‌های مختلف، بخش مهمی از متخصصین و مدیران توانمند در زمره مدیران صنایع دیگر کشور قرار گرفتند. در حقیقت ایرانی کوچک، در دل ایرانی بزرگ شکل گرفت. پس از گذشت چندین دهه از عمر با برکت این "مادر صنعت"، اثرات شگرف آن را می‌توانیم در اشتغال زایی، تربیت نیرو‌های متخصص و رشد و توسعه صنعت کشورمان مشاهده نماییم. شمار کارمندان و کارگران شاغل در ذوب آهن اصفهان و صنایع مرتبط با آن (معادن و ...)، بنا بر آمار‌ها در آستانه سال ۱۳۵۷ ه. ش به ۶۰ هزار نفر رسید که شامل ۵۲ هزار کارگر و ۸ هزار مهندس و تکنسین بود. این آمار‌ها نشان دهنده اهمیت و جایگاه ذوب آهن اصفهان در صنایع ایران است و به حق می‌توان گفت که این شرکت، مادر صنعت و دانشگاهی بزرگ برای تربیت نیروی انسانی جهت صنایع دیگر کشور است.

مروری کوتاه بر تاریخ شکل گیری "مادر صنعت فولاد"

در ۲۳ دی ماه ۱۳۴۴ آرزوی دیرینه ملت بزرگ ایران به نتیجه رسید و قراداد تاسیس اولین صنعت فولاد کشور به بار نشست. گرچه ایران با تمدن چندین هزار ساله از پیشتازان صنعت ذوب فلزات بوده است. اما در سه قرن اخیر (قبل از انقلاب اسلامی) به لحاظ سرعت تحولات تکنولوژی تولید فولاد در کشور‌های صنعتی و نیاز رو به افزون محصولات فولادی، ایران در زمره واردکنندگان محصولات فولادی قرار گرفت و نیاز به داشتن یک کارخانه فولادی بسیار احساس می‌شد.

در سال ۱۹۳۸ بر اساس پیمانی میان ایران و کنسرسیوم آلمانی، طرح ساخت ذوب آهن، کارخانه مفتول سازی، فولادسازی و تولید ورق به امضا رسید و کرج به عنوان محل تأسیس انتخاب گردید. اما همچنان مشکل ساخت کارخانه ذوب آهن در ایران با بعضی انتقادات داخلی هم همراه بود و از طرفی کارشکنی‌های خارجی (آمریکا، انگلیس و...) نیز اهمیت داشت. دولت وقت، قبل از جنگ جهانی دوم، با آلمان‌ها قرار گذاشت که یک کارخانه ۱۵ هزار تنی ذوب‌آهن در ایران بسازد و بر این اساس آلمان‌ها مقداری ساختمان در کرج ساختند، ولی جنگ جهانی دوم باعث شد تا انگلیس‌ها ماشین‌آلات و وسایل کارخانه ذوب‌آهن را مصادره کنند. پس از مدتی، وزیر صنایع و معادن دولت ایران مذاکراتی را با آلمان‌ها آغاز کرد و قرار شد قرارداد ساخت یک کارخانه بزرگ تر ذوب‌آهن را امضا کنند. مذاکرات با آلمان‌ها آغاز گردید و پس از مذاکرات، قرارداد آماده امضا شد و قرار امضای قرارداد نیز فردای آن روز در دفتر وزیر در وزارت اقتصاد گذاشته شد و قرار بود تا قرارداد به‌ صورت رسمی امضا شود، اما در موعد مقرر و زمانی که همه آماده امضای قرارداد بودند، آلمان‌ها سر قرار حاضر نشدند.

خیانت و کار شکنی آمریکایی‌ها

مقامات ایرانی پس از تماس با هتل متوجه می‌شوند که آلمان‌ها دیشب وسایل خود را جمع کرده و از ایران خارج شدند که در نهایت قرارداد امضا نشد؛ اما چرایی به امضا نرسیدن این قرارداد به کارشکنی‌های آمریکا و تلاش این کشور به حفظ منافع خود در ایران بر می‌گردد. به گونه‌ای که رئیس‌جمهور آمریکا پس از باخبر شدن از این مذاکرات به رئیس‌جمهور آلمان گفته بود: «اگر کارشناسان شما این قرارداد را امضا کنند ما آهن‌های تولیدی‌مان را که در شیکاگو درست می‌کنیم نمی‌توانیم بفروشیم. دستور دهید این‌ها برگردند.» بنابراین آمریکایی‌ها برای حفظ منافع خود مانع از آن می‌شدند تا کشوری به صنعت ذوب‌آهن دست پیدا کند و حتی صنعت ذوب‌آهن هند نیز ساخت شوروی بود و آمریکایی‌ها حاضر نبودند تا این صنعت را در اختیار کشور‌های دیگر نظیر ایران قرار دهند».

در نهایت هیات نمایندگی ایران به ریاست وزیر اقتصاد وقت به مسکو رفت و پس از حدود دو هفته مذاکره سرانجام موافقت‌نامه نهایی انعقاد یافت. ضرورت توسعه اقتصادی و امتناع کشور‌های صنعتی غرب در ایجاد صنایع اساسی و به موازات آن فشار افکار عمومی و تلاش برای نشان دادن استقلال در سیاست خارجی از جمله عوامل اصلی عقد این موافقت‌نامه بود.

با بهبود روابط تجاری ایران و شوروی، در نهایت شوروی برپایی این صنعت در ایران را پذیرفت و حدود ۱۲۰۰ کارگر از سراسر کشور برای احداث این طرح استخدام شدند، اما با ورود متفقین به ایران و به دلیل نابسامانی‌های سیاسی و اقتصادی در دهه ۱۳۲۰، طرح تا سال ۱۳۳۰ نیمه کاره متوقف گردید. با آغاز برنامه‌های عمرانی در دهه ۱۳۴۰ ه. ش، سیاست تأسیس صنایع مادر مطرح شد و نهایتا در سال ۱۳۴۴ با انعقاد قراردادی با دولت شوروی سابق، در مقابل تحویل گاز طبیعی به مبلغ ۶۰۰ میلیون دلار، برنامه ساخت اولین کارخانه ذوب آهن در دستور کار دولت وقت قرار گرفت.

با تشکیل سازمان ذوب آهن در مجلس سنا و شورای ملی، در تاریخ تیرماه ۱۳۴۶ این سازمان به شرکت ملی ذوب آهن ایران تغییر نام داد. مبلغ قرارداد تأسیس ذوب آهن ۲۸۶ میلیون دلار بود که بخشی از محل صدور گاز به شوروی و بخش دیگر از محل وام ۲۶۰ میلیون دلاری با بهره ۲/۵ درصدی تامین می‌شد. همچنین حدود ۲۸ میلیارد ریال برای سرمایه گذاری در ذوب آهن پیش بینی شده بود که بعد‌ها به ۴۱ میلیارد ریال افزایش یافت.

ساختمان اولیه این کارخانه در ۲۳ اسفند ۱۳۴۶ رسما افتتاح شد و در ادامه با ساخت کارگاه‌های کک سازی، آگلومراسیون، و کوره بلند شماره یک، در ۲۳ دی ماه ۱۳۵۰ شمسی، کوره بلند شماره یک ذوب آهن راه اندازی شد و نخستین شمش چدن در دی ماه ۱۳۵۱ ریخته شد. اما کوره بلند رسما در ۲۳ اسفند ماه ۱۳۵۱ ه. ش شروع به تولید کرد.

گوشه‌ای از افتخارات این "مادر صنعت"

• دانشگاهی بزرگ و تربیت نیروی انسانی متخصص، به طوری که رقم دانش آموختگان این مادر صنعت به ده‌ها هزار نفر (بیش از صد و بیست هزار نفر) می‌رسد.
• نقش مهم در رشد و توسعه صنایع کشور به ویژه صنعت فولاد، همچون ساخت فولاد مبارکه، فولاد خراسان، فولاد سبا، فعال نمودن معادن سنگ آهن و زغال سنگ و ده‌ها کارخانه و پروژه‌های مهم و زیر ساختی.
• ساخت قطعات و تجهیزات مهم سنگین و نیمه سنگین صنایع و پشتیبانی‌های مهندسی و مشاوره ای.
• نقش آفرینی و حمایت و پشتیبانی نیروی انسانی، فنی و مهندسی، ساخت تجهیزات و ... در دوران دفاع مقدس که ثمره این حضور حماسی و اثر بخش، تقدیم تعداد ۲۹۰ شهید، ۱۴ هزار ایثارگر، ۸۶ آزاده و بیش از ۱۴۰۰ جانباز بوده است. این شرکت بزرگ و مادر صنعت، هم اکنون بزرگ ترین جامعه ایثارگری را در صنایع کشور به خود اختصاص داده است.
• تولید محصولات فولادی با کیفیت و کسب موفقیت‌های صادراتی در این زمینه.
• ایجاد بزرگ ترین جنگل دست کاشت در سطح کشور، به میزان ۱۶ هزار هکتار.
• دست یابی به تکنولوژی تولید ریل و بعضی از تجهیزات وابسته.

ضرورت ها:

• وصل زنجیره تولید فولاد از معدن تا تولید.
• تامین مواد اولیه پایدار که بخش مهمی از آن به خاطر قطع زنجیره تولید (در جریان روند نامناسب خصوصی شدن) صورت گرفته است.
• بازنگری و اصلاح در ساختار سازمانی و تاکید بر شایسته سالاری و جانشین پروری.
• بهره مندی ذوب آهن از سوبسید انرژی همانند سایر فولادسازان.

مجید مرادیان خبرنگار و کارشناس رسانه