چگونه صنعت سیمان در ایران ۹۰ ساله شد؟

‌می‌متالز - دی ماه ۱۴۰۲، صنعت سیمان در ایران ۹۰ ساله شد؛ بدون مراسمی، یادبودی یا کاری! سالروز تولد این صنعت غریبانه سپری شد. ۱۰ سال پیش به مناسبت ۸۰ سالگی این صنعت «کتاب هشتاد سال صنعت سیمان در ایران» را مشتمل بر تاریخچه صنعت سیمان در جهان و ایران با معرفی کاملی از این صنعت در کشورمان، به رشته تحریر درآوردم. دریغم آمد این چند جمله را به احترام این صنعت پیشکسوت کشورمان ننویسم.

به گزارش می‌متالز، زمان شروع مصرف سیمان پورتلند به شکل کنونی در ایران کاملا مشخص نیست، لیکن ورود سیمان به ایران، توسط خارجیان صورت گرفت که از آن برای ساختن بنا‌هایی نظیر کلیسا، سفارتخانه و تأسیسات بندری استفاده شده است. مصالح ساختمانی قدیمی برای ساخت زیربنا‌های اقتصادی با روش مدرن امروزی کارآیی و استقامت لازم را نداشتند، بنابراین نیاز به مصالح ساختمانی جدید اجتناب ناپذیر شد که یکی از مهم‌ترین مصالح ساختمانی برای ساخت این بناها، سیمان بود. اجرای پروژه‌های جدید از قبیل خطوط و ساختمان راه آهن، پل ها، و تونل‌ها و سایر ابنیه نیاز مبرم به مقدار زیادی سیمان داشت؛ بنابراین دولت اقدام به واردات سیمان کرد و هر ساله بر حجم واردات اضافه می‌شد به طوری که در سال ۱۳۱۴ ایران چهارمین کشور وارد‌کننده سیمان در جهان به شمار می‌رفت.

ایران از لحاظ جغرافیایی در منطقه‌ای واقع شده که سلسله کوه‌های آهکی در اقصی نقاط دیده می‌شود، در نتیجه مواد اولیه برای تولید سیمان در داخل کشور به وفور یافت می‌شود؛ بنابراین در سال ۱۳۰۷ مطالعات و بررسی‌های لازم برای ایجاد اولین کارخانه سیمان و همچنین برآورد ذخایر مواد اولیه مورد نیاز این پروژه آغاز شد و در سال ۱۳۰۹ قراردادی با شرکت دانمارکی «اف ال اسمیت» جهت ایجاد این کارخانه موسوم به سیمان ری با ظرفیت تولید ۱۰۰ تن سیمان در روز و با سرمایه دولتی معادل ۱۳۳‌هزار و ۸۰۰ لیره انگلیس برای تأمین ماشین آلات و ۶۶‌هزار و ۹۰۰ لیره انگلیس جهت تأمین تجهیزات نیروگاه برق مورد نیاز آن منعقد شد. سرمایه این کارخانه توسط دولت و از محل عایدات قند و شکر تامین شد و بهای آن به صورت خشکبار و سایر فرآورده‌های کشاورزی به دانمارک پرداخت شد. بهای تمام شده این کارخانه ۱۵‌میلیون ریال بود.

پس از خرید ماشین آلات، کار‌های ساختمانی آن از شهریور ۱۳۱۱ توسط شرکت طنس آلمان شروع شد و در ۸ دی ماه ۱۳۱۲ اولین کوره سیمان ایران با ظرفیت ۱۰۰ تن در روز در ۷ کیلومتری جنوب تهران نزدیک به کوه‌های بی‌بی‌شهربانو و کوه سرسره در شهر ری به بهره برداری رسید. مدیریت این پروژه را مهندس علی قلی خان بر عهده داشت.

۹۰ سال از زمان افتتاح این کارخانه سپری شده است و طی این مدت صنعت سیمان رشد چشمگیری یافته و علاوه بر بازار‌های داخلی، به بازار‌های بین‌المللی نیز راه یافته است؛ به طوری که در مقاطعی بزرگ‌ترین صادرکننده جهانی سیمان و کلینکر شناخته شد. سیمان خمیرمایه توسعه و سازندگی کشور است و نقش بی بدیلی در عمران و آبادانی دارد.

لازم است علاوه بر صیانت و مراقبت از این صنعت که این روز‌ها تحت فشار موانع متعددی همچون محدودیت در تامین برق، سوخت، قطعات، مقررات محدودیت‌زا و... قرار دارد، نگاه جدیدی منطبق با ضروریات جهانی در همراهی با کاهش انتشار دی اکسید کربن و تولید سیمان سبز داشته باشیم.

شاید بتوان گفت این صنعت ناگزیر به تغییر جدی در جهت تولید سیمان‌های با حداقل کلینکر و انواع سیمان جدید توسعه‌یافته در جهت حفاظت بیشتر از محیط‌زیست کره زمین خواهد بود. حتی این صنعت از پتانسیل و توان بسیار مطلوبی در جهت مصرف مواد زائد و آلوده در جهت حفاظت از محیط‌زیست برخوردار است که لازم است مورد توجه قرار گیرد.