مناقصه یک راه‌حل یا یک چالش برای اجرای پروژه­‌های صنعتی و معدنی

به گزارش می‌متالز به نقل از شرکت بین‌المللی مهندسی ایران (ایریتک)- ایرج فاضل بخششی: این روش کار برای یک خرید صد هزار تومانی یا یک پروژه چند صد میلیاردی و یا واگذاری و بهره‌برداری از یک معدن بر اساس یک تعریف پایه‌ای پذیرفته شده است:

”مناقصه” فرآیندی است رقابتی برای تأمین کیفیت مورد نظر (طبق اسناد مناقصه) که در آن تعهدات موضوع معامله به مناقصه‌گری که کمترین قیمت را پیشنهاد کرده باشد، واگذار می‌شود و مناقصه برای دسترسی به دو مولفه اساسی در خرید کالا و خدمات، به اجرا گذارده می‌شود.

تجربه سال‌های اخیر نشان می‌دهد که یک عامل مهم (که در این تعریف نیز به آن اشاره شده) به فراموشی سپرده شده و بنابراین هدف اصلی از انجام مناقصه برای کارفرمایان از دست رفته است. این عامل مهم کیفیت است که بدون تردید بر قیمت پیشنهاددهندگان و قیمت تمام‌شده پروژه‌ها به طور مستقیم تاثیرگذار بوده و عدم توجه به آن سبب شده اکه برخی از پروژه­‌های صنعتی و معدنی کشور نه در زمان مناسب و نه با قیمت مناسب به پایان برسند و از سوی دیگر پیمانکاران و کارفرمایان به جای مشارکت در یک بازی برد-برد به بازی باخت-باخت تن دهند.

کیفیت در اسناد مناقصه بدین معنا است که شرایط کار شامل (زمان، شرح خدمات و مسوولیت‌ها) باید به درستی تعریف شده باشند و جای هیچ ابهامی برای پیشنهاددهندگان و کارفرما در اسناد مناقصه باقی نمانده باشد در چنین شرایطی در زمان بازگشایی پاکات، تنها تفاوت میان پیشنهاددهندگان در سود مورد انتطار آن‌ها از انجام خدمات پروژه خواهد بود، اما آنچه که امروز در اسناد مناقصه دیده می‌شود از این واقعیت بسیار به دور است به طوری که در بسیار از اسناد کمبود‌های اساسی مشاهده می‌شود برخی از این موارد به شرح زیر است:

• نبودن مهندسی اساسی مناسب در اسناد و گذاشتن این جمله که مسوولیت مهندسی اساسی با پیمانکار است؛
• در مواردی عدم مشخص شدن دقیق فن‌آوری تولید؛
• تفاوت زیاد کیفی در میان لیست سازندگان مورد تایید کارفرما؛
• تعریف خدماتی که در زمان پیشنهاد، هزینه واقعی آن غیرقابل پیش‌بینی است؛
• درخواست ساخت پروژه در بازه زمانی که در واقعیت امکان‌پذیر نیست؛
• پوشش برخی از هزینه‌های اداری و یا ... کارفرمایان توسط پیمانکار؛
• عدم یکسانی کیفی سازندگان و پیمانکاران؛
• و…

پیمانکارانی که با چنین مناقصه‌ای روبرو می‌شوند سه راهکار بیشتر در پیش رو ندارند:

• ترک مناقصه؛
• در نظر گرفتن بودجه برای مواردی که امکان پیش‌بینی وجود ندارد (که ممکن است سبب از دست رفتن مناقصه و تحمیل هزینه به پیمانکار شود)؛
• در نظر نگرفتن موارد غیرقابل پیش‌بینی به امید برنده شدن با قیمت پایین و سپس ادعای اضافه دستمزد.

با توجه به شرایط بازار، پیمانکاران رویکرد بیشتری به روش سوم از خود نشان می‌دهند. این راهکار در زمان اجرای پروژه، هم پیمانکاران و هم کارفرما‌ها را با چالشی جدی روبرو می‌کند.

کارفرمایانی که در چنین مناقصه‌­­ای پروژه خود را به پیمانکار واگذار می­‌کنند در انتها چاره­‌ای ندارند که یا با پیمانکار خود کنار بیایند و یا دوباره به مناقصه بروند و یا با اقدام به خلع ید پیمانکار خود مشکلات حقوقی و تاخیر طولانی به پروژه خود تحمیل کنند.

مشکل بعدی در برگزاری مناقصه­‌ها، این است که نمره فنی پیشنهاددهندگان (که میزان انحراف آن‌ها از شرایط مناقصه می­‌باشد) به طور مناسب، در انتخاب برنده در نظر گرفته نمی‌­شود. روشن است پیمانکاری که نمره فنی که مثلا هفتاد از صد را گرفته است در برابر پیمانکاری که نمره هشتاد را دریافت کرده است انحراف بیشتری از شرایط مناقصه داشته و به ناچار قیمت پایین‌تری را پیشنهاد کرده است. تفاوت این دو در قیمت خطی و متناسب با نمره فنی آن‌ها نیست بلکه می‌تواند اختلاف قیمت لگاریتمی داشته باشد وعلاوه بر آن که هزینه‌ای بیشتر از انتظار به پروژه تحمیل کند خسارت‌های کیفی و عملکردی داشته باشد.

در این ارتباط می‌­توان مثال ساده‌ای زد. اگر خریدار، ماشین سواری مشخصی را با مخزن بنزین پر به مناقصه گذاشته باشد و یک فروشنده با مخزن پر و دیگری با مخزن خالی پیشنهاد خود را داده ­باشند نفر اول صد امتیاز فنی و نفر دوم فنی امتیاز نود‌و‌پنج را کسب کرده و نفر دوم با قیمت پایین‌تر برنده شده باشد. در ظاهر اختلاف قیمت این دو تنها به اندازه یک مخزن بنزین است که نفر دوم از اسناد انحراف داشته و با نودوپنج امتیاز برنده مناقصه با قیمت کمتر (به اندازه قیمت سوخت یک مخزن) شده­ است، ولی با توجه به اینکه دیگر این خودرو نمی‌تواند از محل فروش جابه جا شود کارفرما هزینه‌های بیشتری برای، انتقال سوخت و.. را باید متحمل شده و تاخیر زمانی در تحویل دارد.

باید توجه داشت در مناقصه‌های بزرگ صنعتی به راحتی نمی‌توان تفاوت نمره فنی را با تفاوت قیمت یا هزینه مقایسه کرد. به وِیژه آن که در شرایط امروز، اسناد کفایت لازم را برای برگزاری یک مناقصه مناسب و درست ندارند شاید به همین دلیل تصمیم بر آن شده است که به نمره فنی نیز زیاد ارج گذاشته نشود.

از سوی دیگر باید این مورد را در نظر گرفت که تامین‌کنندگان تخصصی وجود دارند که می‌دانند هزینه چه بخشی از تامین یک تجهیز می‌تواند با کسب امتیاز فنی کمتر سبب افزایش سود برای آنها بوده و هزینه ادعا یا تامین برای کارفرما گردد.

با نگاهی کنکاشانه به مناقصه‌های برگزار شده در دو دهه سال گذشته می‌توان به پروژه صنعتی و معدنی دست یافت که هنوز آغاز نشده­‌اند و یا برطبق برنامه زمانی و هزینه پیش‌بینی‌شده به جلو نمی‌روند. به نظر نگارنده مشکل ابتدایی برخی از این پروژه­‌ها، برگزاری نامناسب مناقصه و انتخاب پیمانکار در بازی برد-باخت بوده ­است.

در نهایت باید ادعا کرد که مناقصه‌­ای می­‌تواند موفق برگزار باشد که کارفرما پیش از برگزاری آن حداقل گزارش­‌های زیر را در اختیار داشته باشد و در طراحی مناقصه در جهت شفافیت کامل اسناد از آن‌ها استفاده کند:

• گزارش کامل فنی اقتصادی شامل انتخاب تکنولوژی؛
• بودجه‌بندی پروژه و تقسیم کار مناسب؛
• پذیرش مسوولیت توسط کارفرما و مشخص شدن بودجه مسوولیت‌های کارفرما خارج از مناقصه؛
• در اختیار داشتن لیست پیمانکاران هم‌طراز.

به نظر می‌رسد در شرایط امروزی به کارگیری روش‌هایی همچون ارزیابی مناسب پیمانکاران یا تامین‌کنندگان در لیست کوتاه، انجام مذاکره مستقیم در زمان عقد قرارداد با پذیرفته‌شدگان در لیست کوتاه و در نهایت مدیریت کارآمد پروژه راهکار پسندیده­‌ای برای اجرای پروژه­‌های بزرگ و خرید‌های اساسی یک پروژه باشد.

منبع: ایریتک