آینده‌پژوهی و نقش پنهان بازنشستگان در توسعه کشور

می‌متالز - یادداشت ایرج فاضل‌بخششی؛ کارشناس حوزه صنعت: بر اساس آنچه که از مطالعات آینده‌پژوهی و پیش‌بینی آینده به دست می‌آید، مدیران می‌توانند استراتژی‌های کلان و یا استراتژی‌های بلندمدت و‌ سپس استراتژی‌های کوتاه‌مدت و اهداف دست‌یافتنی را تدوین نمایند؛ بنابراین سازمان یا کشوری در برنامه‌های پیش رو خود می‌تواند موفق باشد که مطالعات آینده‌پژوهی درستی را انجام داده باشد.

بد نیست توجه داشته باشیم که تفاوتی در دو نگاه متفاوت به آینده وجود دارد. نگاه آرمانی یا نگاه بر اساس آینده‌پژوهی.

نگاه آرمانی به آینده، منجر به تعریف یک چشم‌انداز می‌شود و خط مشی مشخص می‌کند که در آن جهت حرکت مشخص می‌شود. چشم‌انداز سبب می‌شود که از مسیر خود منحرف نشویم و اهداف و اولویت‌ها را به‌راحتی فراموش نکنیم. ولی ممکن است در یک زمان مشخص نتوان به چشم‌انداز رسید، اما آینده‌پژوهی می‌تواند آینده‌ای واقعی را تعریف کند که برنامه استراتژیک بر اساس آن شکل می‌گیرد و در صورت تدوین استراتژی مناسب، تاکتیک‌های مناسب و اهداف درست، این‌ آینده در زمان مشخص قابل دستیابی است.

حال این پرسش پیش می‌آید که در مطالعات آینده‌پژوهی، نقش بازنشستگان در توسعه کشور چگونه است.

در این یادداشت نمی‌خواهم به دانش و یا تجربه کسب‌شده توسط بازنشستگان بپردازم، بلکه قصد دارم از زاویه دیگری به این بخش از جامعه در مطالعات آینده‌پژوهی اشاره کنم.

ولی در ابتدا لازم می‌دانم تا از فرصت استفاده کرده و به دو نکته مهم در ارتباط با بازنشستگان اشاره کنم که گاهی از یاد می‌روند.

بر خلاف باور برخی، بازنشستگان حقوق‌بگیران بیکار دولت نیستند آنها کسانی هستند که در حال استفاده از سرمایه‌گذاری هستند که در طول سالیان گذشته، در زمان اشتغال، برای تامین آینده خود، در اختیار یک ارگان رسمی قرار داده‌اند. بنابراین آنچه که امروز به‌عنوان مستمری دریافت می‌کنند بازگشت سود سرمایه آنها است که متاسفانه به دلیل تورم و مشکلات مدیریتی ارزش سود سرمایه‌گذاری آن‌ها متناسب با شرایط زندگی نیست ولی با این حال بخشی از شاغلین امروز جامعه، از این سرمایه‌گذاری بهره می‌برند و مشغول به کار هستند.

مورد بعد اینکه، تمام کسانی که امروز (به عنوان مثال در کارخانه‌های بزرگ یا پالایشگاه‌ها و یا در دفاتر مرکزی) از مزایای شغلی نسبتا مناسبی (به ویژه در مناطق نامناسب آب‌و‌هوایی) بهره می‌برند. لازم است به یاد داشته باشند که در گذشته نه چندان دور کارگران و کارشناسانی در شرایط سخت کاری و کمبود‌های رفاهی، تلاش کردند که این فضای کاری مناسب امروز برای این دوستان فراهم شود. بازنشستگان امروز همان جوان‌هایی هستند که در دوران سختی و توسعه کشور نقش مهمی را در ساخت این صنایع به عهده داشتند و چرخ‌های صنعتی و خدماتی کشور را برای رسیدن به امروز بهتر با زحمت به گردش درآورده‌اند.

از این موارد بگذریم و به آنچه که در مطالعات آینده‌پژوهی در ارتباط با نقش بازنشستگان کمتر به آن توجه می‌شود، بپردازیم.

اولین مورد مهم در مورد "آینده" این است: پژوهشگران باید به یاد داشته باشند که وضعیت بازنشستگان امروز، تصویری از آینده برای نیروی انسانی فعال امروز کشور به نمایش می‌گذارد.

این جمله خبری در نگاه اول بسیار ساده و پیش پا افتاده به نظر می‌آید، ولی در یک بررسی آینده‌پژوهی از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است؛ بنابراین کسانی که آینده‌پژوهی انجام می‌دهند لازم است تاثیر نگاه به زندگی بازنشستگان را بر روی منابع انسانی امروز را نیز بررسی کرده و فرصت‌ها و تهدید‌های حاصل از این نگاه را بررسی کنند.

این نمایش آینده، که در برابر کارگران و کارشناسان شاغل کشور در مشاغل گوناگون قرار گرفته، سبب شده است که برنامه‌های پیش‌بینی‌‌شده برای آینده کشور در زمان اجرا را دچار مخاطره کند و در برنامه‌های تهیه شده، خدشه وارد نماید.

بدون تردید توسعه و اجرای هر نوع برنامه بدون توجه به تامین منابع انسانی کمی و کیفی امکان‌پذیر نیست. امروز زمانی که کارگران و کارشناسان شاغل، تصویر بازنشستگی خود را می‌بینند امید به آینده و انگیزه کاری را از دست می‌دهند و به نتیجه‌ای ساده می‌رسند که کار تخصصی و مستمر، آینده روشنی را پیش روی آنها قرار نخواهد داد.

از سوی دیگر جوانان با باز خورد دریافتی از این گروه فعال جامعه، به این باور می‌رسند که شغل آنها نباید بر اساس علاقه یا نیاز کشور باشد بلکه عاقلانه این است تا بر اساس دستیابی به منابع مالی در کوتاه‌مدت و‌یا مهاجرت انتخاب شود.

این نگاه سبب شده است که جوان‌ها به مشاغل مورد نیاز کشور توجه کمتری نشان بدهند و بدون تردید این انتخاب جوانان، در بلندمدت سبب خواهد شد که برنامه‌های توسعه کشور به منابع انسانی مورد نیاز خود برای رسیدن به اهداف تعریف شده، دسترسی پیدا نکند.

دو مثال ساده می‌زنم.

مورد اول پرستار بازنشسته‌ای را تصور کنید به بیمارستانی که سال‌ها در آن کار کرده است، مراجعه می‌کند رفتار سازمانی با او و وضعیت مالی این شخص، چه پیامی به پرستاران شاغل در بیمارستان می‌دهد به جز آن که آینده‌ای بسیار آشفته را برای آنها به تصویر می‌کشد و یا مورد دیگری را تجسم کنید کارگر معدنی که در تونل‌های زیر زمین به سختی کار می‌کند وقتی همکار بازنشسته خود را می‌بیند به فکر فرو می‌رود که آیا این سختی که تحمل می‌کند در برابر چنین آینده‌ای که در روبرویش قرار دارد دارای ارزش کافی هست یا خیر.

حال پیام این دو نفر برای شاغلین و نسل جوان چیست؟

پس می‌توان به سادگی دریافت که بازنشستگان پیش از آن میزانی که مسوولین فکر می‌کنند در روند تامین کیفی و کمی نیروی انسانی مورد نیاز برنامه‌های توسعه کشور، می‌توانند نقش داشته باشند.

به نظر می‌رسد که امروز بخش مهمی از مهاجرت‌ها، کمبود نیروی متخصص و مجرب، عدم علاقه به تجربه‌اندوزی، عدم علاقه برای خدمت در کار‌های سخت و به دنبال دستیابی به ثروت‌های زودهنگام بودن، در نسل جوان، می‌تواند ناشی از ده‌ها هزار تصویری از آینده‌ای باشد که در برابر جوانان به نمایش گذاشته شده است.

از سوی دیگر با توجه به توسعه سریع هوش مصنوعی، رباتیک و علوم انسانی در دنیای امروز می‌توان انتظار داشت مشاغل خدماتی در آینده از اهمیت بیشتری برخوردار شوند. از آنجایی که بخش بزرگی از هزینه‌کرد بازنشستگان، مستقیماً در بخش خدمات مصرف می‌گردد؛ بنابراین بازنشستگانی که دارای قدرت خرید کافی هستند سبب توسعه بخش خدمات کشور خواهند شد. خدماتی که دامنه وسیعی از خدمات درمانی، حمل‌و‌نقل، تغذیه، آموزش، گردشگری حمل‌و‌نقل شهری و … را در بر می‌گیرد.

بنابراین در پایان این یادداشت می‌توان به این نتیجه رسید که بازنشستگان، علاوه بر آنکه نقش مهمی در توسعه کشور در گذشته به عهده داشته و سرمایه‌گذاری آنها نیز سبب اشتغال در امروز شده است. آنها هم چنان در کیفیت و کمیت تامین منابع انسانی کشور برای توسعه و ایجاد مشاغل خدماتی نقش مهمی را به عهده دارند.

عدم توجه به این نقش در مطالعات آینده‌پژوهی می‌تواند در موفقیت برنامه‌های توسعه کشور، چه در بخش صنعتی و چه در بخش خدماتی تاثیر به سزایی داشته باشد.

بدون تردید یکی از چالش‌ها و ستیز بدون خون‌ریزی کشور‌ها در دنیای امروز و آینده نه چندان دور، تامین کمی و کیفی نیروی انسانی است. بنابراین کشور‌ها باید از تمام ابزار و امکانات برای تضمین نیروی انسانی مورد نیاز در ادامه بقا خود بهره ببرند.

یادآور می‌شوم که در ارتباط با توجه به بازنشستگان در کنار برنامه‌ریزی‌های تامین مالی، لازم است نگاه فرهنگی به شناخت و معرفی این بخش جامعه به کشور به ویژه مدیران ارشد تصمیم‌گیر نیز صورت پذیرد.

منبع: صدای تجارت